Mediacja jest uznaną i powszechną metodą rozwiązywania sporów między ludźmi. Porozumienie, które osiągnięte jest poprzez porozumienie stron sporu, a nie rozstrzygnięcie przez arbitra, czy sędziego, jest akceptowane i uznawane przez strony.
Mediacja jest procedurą, której można poddać każdy rodzaj sporu, warunkiem koniecznym jest jednak wyrażenie dobrowolnej zgody na udział w niej przez strony konfliktu. Mediacja prowadzona jest poza sądem co daje możliwość rozmowy o problemach i konfliktach w przyjaznej atmosferze, sprzyjającej swobodnym wypowiedziom stron oraz rozładowaniu emocji. Może być stosowana zarówno w sprawach sądowych, jak i prywatnych takich jak: spory rodzinne, pracownicze, rówieśnicze, sąsiedzkie, gospodarcze, szkolne np. rodzice kontra nauczyciele czy oświatowe. Mediacja sądowa prowadzona jest w sprawach karnych i z nieletnimi sprawcami czynów karalnych. Mediacja jest formą sprawiedliwości naprawczej, powstałej z potrzeby zadośćuczynienia pokrzywdzonemu za wyrządzoną szkodę i doznaną krzywdę.
Zgodnie z Zaleceniami Polskiego Centrum Mediacji, podczas prowadzenia mediacji obowiązują następujące zasady:
- Dobrowolności – uczestnicy mediacji dobrowolnie biorą udział w mediacji. Strony mogą wycofać się na każdym etapie postępowania mediacyjnego.
- Bezstronności – strony w mediacji mają równe prawa i są jednakowo traktowane przez mediatora. Respektując godność stron mediator umożliwia im odnoszenie się do siebie z szacunkiem.
- Neutralności – mediator jest neutralny co do przedmiotu sporu i znalezionych rozwiązań, kwestia jak rozwiązać spór należy do stron. Mediator stara się te postanowienia urealnić i ukonkretnić. Nie podpowiada stronom własnych rozwiązań, nawet gdyby uznał je za lepsze. Mediator też nie narzuca stronom swojego światopoglądu i wartości.
- Poufności – wszystko, co jest poruszane na spotkaniu informacyjnym i posiedzeniu mediacyjnym jest poufne. Mediator nie ujawnia tego, co usłyszał osobom prywatnym ani instytucjom. Efektem pracy mediatora ze stronami jest spisana ugoda i protokół lub sprawozdanie, które zawierają jedynie informacje o tym, kto brał udział w mediacji, ile było spotkań mediacyjnych, gdzie się odbywały.
- Akceptowalności – mediator powinien być zaakceptowany przez strony postępowania. Każda ze stron ma prawo poprosić o zmianę mediatora. Proces mediacji kieruje się też pewnymi regułami i zasadami, które zostają są ustalane na początku wspólnego posiedzenia i muszą zostać zaakceptowane przez wszystkich uczestników mediacji. W przypadku braku akceptacji reguł i zasad mediacja nie może być przeprowadzona.
- Bezinteresowności – mediator nie może wykorzystywać kontaktu ze stronami dla własnych korzyści, nie może mieć żadnego osobistego interesu z faktu zawarcia lub nie zawarcia ugody.
- Profesjonalizmu – mediator stale poszerza swoją wiedzę i umiejętności posługiwania się nią zgodnie z dobrem i interesem stron. Mediator powinien ukończyć specjalistyczne szkolenia z mediacji.
- Szacunku – mediator szanuje godność stron i dba, żeby strony odnosiły się do siebie z szacunkiem. W trakcie mediacji rozmawia się o zachowaniu i decyzjach ludzi, a nie ocenia się ludzi.